SOĞANLAR

Bilimsel İsim Allium türleri

Bitki ile İlgili Genel Bilgiler

Zambakgiller familyasındandır. Anayurdunun

Güneydoğu Asya olduğu sanılmaktadır. Ancak, günümüzde dünyanın pek çok

yöresinde olduğu gibi, Türkiye'de de yoğun biçimde üretilip tüketilmektedir.

40-80 cm. kadar boylanabilen soğan, türlerine göre iki ya da çokyıllık sebze

türü bir bitkidir. En çok kullanılan türü olan Sofralık soğan (A. cepa), ikiyıllık

bitkidir. Birinci yılında birbirinin içinden çıkan 40 cm. kadar uzunluktaki içi

boş yaprakları ve ikinci yılında da bu yapraklardan daha uzun bir sapın

tepesinde, mayıs-temmuz aylarında açan beyaz veya bazen leylak renginde

küçük çiçeklerden oluşan top şeklinde bir çiçek salkımı olur. Bitkinin birinci

yılının ortalarında yapraklarının dip bölümü şişkinleşerek toprağın içinde bir

baş oluşturur. Bu baş zamanla büyür ve dış kabukları kurur. Toprağı kazılıp

sökülen başlara kuru soğan adı verilir. Tohumlarıyla çoğaltılan soğanlarda

önce arpacık soğanı denilen küçük soğanlar üretilir. Bunlar sökülüp bir kez

daha ekilerek önce yeşil soğan diye bilinen soğan yaprakları ve daha sonra

kuru soğan elde edilir. Ama, kuru soğanın ekilmesiyle de yeniden soğan bitkisi

çoğaltılabilir. Güneşli ya da kısmen gölgeli yerleri, hafif ve bitek topraklan

seven soğan bitkisi, verimsiz topraklara da dayanabilir.

Soğanın bileşiminde uçucu ve sabit yağ, şekerler (sakkaroz, glikoz ve fruktoz),

fermentler, aminoasitler, demir, A, B ve bol miktarda C vitamini bulunur.

Uçucu yağının içinde bulunan propil alliin maddesi, gözleri yakar ve yaşartır.

Yeşil ya da kuru soğan, çeşni vermek üzere salatalara, yemeklere, peynir ve

sandviçlere katılır. Ayrıca soğan çorbası ve yahnisi gibi yemekleri yapılır.

Türk mutfağının vazgeçilmez bir ögesidir.

Tedavi ve Kullanım Şekilleri

Sağlığa yararlı etkileri yaklaşık 4000 yıl önce Çin'de bilinen ve kayıtlara geçen

soğanın, Tedavi ve Kullanım Şekilleri ve bunlardan yararlanma yöntemleri şöyle sıralanabilir:

• İdrar söktürücüdür. Bedendeki toksinlerin atılmasında ve kanın

temizlenmesinde etkili olur.

• Midevidir: iştahı açar ve sindirimi kolaylaştırır.

• Hafif müshil etkisi vardır.

• C vitamini yönünden zengin olduğu için bedenin savunma sistemini

güçlendirir. Soğuk algınlığının atlatılmasında ve yüksek ateşin düşürülmesinde

etkilidir.

• Son zamanlarda yapılan bazı araştırmalara göre, soğanın kalbi güçlendirdiği

ve koroner damarları genişlettiği ileri sürülmektedir.

Bütün bu etkilerinden yararlanabilmek için, yeşil ya da kuru soğan, çiğ ya da

pişmiş olarak ve günlük diyete katılarak olabildiğince bol yenmelidir.

• Ayrıca soğan böcek ve arı sokmalarında iyileştiricidir.

• Çıbanların baş vermesini ve iyileşmesinin hızlanmasını sağlar.

Arı ve böcek sokmalarında, önce sokma yerinde iğne varsa çıkarılır ve sokma

yerine kesik kuru soğan dilimleri bastırılır. Çıbanların başına da yarım kuru

soğan bastırılır. Böylece soğan buralardaki yangı ve şişkinliği geçirir,

iyileşmeyi hızlandırır.