ÇAY

Bilimsel İsim Camellia sinensis (ya da Thea sinensis)

Bitki ile İlgili Genel Bilgiler

Çaygiller familyasının örnek bitkisidir. Anayurdu

Çin ve Güneydoğu Asya olan çay, günümüzde tropikal ve astropikal iklimi

olan birçok yerde, değişik kültür formlarıyla yetiştirilmektedir. Ülkemizde de

Doğu Karadeniz bölgesinde, Rize ve çevresinde çay üretimi başarıyla

sürdürülmektedir. Çay, başlıca üç ana doğal türü ve bu türlerden elde edilmiş

pek çok melezi olan, bazı türlerinde boyu 20 m'yi bulan ama sürekli budanarak

boyu kısaltılan, böylece ortalama boyu 1,5-3 m. olabilen çokyıllık ağaççıktır.

Kısa saplı, almaşık dizili, derimsi yapılı, uzunca ve sivri uçlu, kenarları dişli

yaprakları vardır. Çiçekleri beyaz; bazı türlerde hafif sarı ya da pembemsi

renkli ve hafif kokuludur. Bitkinin tohumlarını taşıyan meyvesi odunsu yapılı,

üç gözlü ve kapsül biçimlidir. Çay bitkisi yılda ortalama 1.500 mm.'lik düzenli

yağış alan iklime gereksinir. Doğrudan güneş gören asitli, derin, süzek ve

özellikle kireçsiz topraklan sever. Tohumuyla ya da gövde çelikleriyle

çoğaltılır.

Dünyada en çok tüketilen içitlerden biri olan çay, bitkinin yapraklarının elle

toplanıldıktan sonra çeşitli işlemler sonucu mayalanmadan kavrulması,

soldurulması, kıvrılması ve kurutulması sonucu elde edilen ürünün

demlendirilmesiyle hazırlanır. Kara ve yeşil çay adları verilen, iki önemli türü

vardır. Kara çay daha çok sevilerek tüketilir. Çay yapraklarında kafein, tein,

teofillin, teobromin alkolitleri, tanen, uçucu yağ ve az da olsa B vitamini

bulunur, insanda tutkunluk derecesinde çay içme isteği yaratan, çayın içerdiği

kafein ve tein adlı maddelerdir.

Tedavi ve Kullanım Şekilleri

Önce çayın Tedavi ve Kullanım Şekilleri ve sonra bu etkileri bedene yararlı hale getirilen çay

içitinin hazırlanması şöyle özetlenebilir:

• Aşırı içilmemek koşuluyla bedeni ve sinirleri uyarmada olumlu etkileri

vardır.

• Midevidir: Sindirimi kolaylaştırır.

• Peklik vericidir, özellikle yeşil çay diyareye karşı kullanılabilir.

• Terleticidir. Şekersiz içtiğimizde sıcak havalara dayanmamızı sağlar.

Bu etkileri sağlayabilmek ve sözgelişi 6 büyük fincan tüketebilmek üzere çay

şöyle hazırlanır: Piyasada satılan çaylardan alınır. 1-1,5 litre kadar su

kaynatılır. Demliğe konan 3-4 tatlı kaşığı çay üzerine bir miktar kaynar su

dökülür. Geri kalan suyun çaydanlıkta ve kısık ateşin üzerinde kaynatılmasına

devam edilirken demlik de çaydanlığın üzerinde durur, işlem 20 dakika

sürdürülürken demlikteki çay demlenmiş olur. Böylece demlenen çaydan

fincanlara uygun miktarda konur ve üzeri çaydanlıktaki sıcak suyla

tamamlanır. Bu şekilde hazırlanmış olan çay, kişinin seçimine bağlı miktarda

içilir.

• Ayrıca çayın doku büzücü ve mikrop kırıcı etkileri de vardır. Bu

özelliklerinden mikrop kapmış ya da kanlanmış gözlerin çay banyosuyla

iyileştirilmesinde yararlanılır.

Yukardaki tarife göre demlenip hazırlanmış çaydan bir fincan alınıp ılıtılır. Ve

şikayet konusu göze bu çayla kompres yapılır. Bu yöntem geleneksel ve ilkel

gibi görünse de, gözlerin iyileştirilmesinde etkili olur.

UYARI

• Çayın aşırı miktarda tüketilmesi uykusuzluk ve kalp çarpıntısına neden

olabileceği gibi, başka sakıncalar da doğurur, özellikle yüksek tansiyonu; kalp

ve sinir rahatsızlıkları bulunanlar, böbreklerinde kum ya da taş,

bağırsaklarında peklik illeti çekenler, olabildiğince çaydan uzak durmalıdır.